Świadczenia rodzinne

Szczegółowe przepisy dotyczące ustalania prawa do świadczeń rodzinnych zawarte są w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.

Świadczenia rodzinne przysługują:

1. obywatelom polskim;
2. cudzoziemcom:
   
   1. do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
   2. jeżeli wynika to z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym,
   3. przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 lub art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354, z późn. zm.), lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony  uzupełniającej, jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
   4. posiadającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy,
   5. przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej: na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 139 a ust. 1 lub art. 139o ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach, lub–w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej pracownika kadry kierowniczej, specjalisty lub pracownika odbywającego staż w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa na warunkach określonych w art. 139 n ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach – jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z członkami rodzin, z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt i pracę na okres nieprzekraczający 9 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej,
   6. przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
      • na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 151 lub art. 151 b ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach,
      • na podstawie wizy krajowej w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych,
      • w związku z korzystaniem z mobilności krótkoterminowej naukowca na warunkach
   7. określonych w art. 156 b ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach – z wyłączeniem cudzoziemców, którym zezwolono na pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Świadczenia rodzinne przysługują ww. osobom jeżeli zamieszkują na terytorium RP przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują świadczenia rodzinne, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Postępowanie w sprawach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych prowadzi organ właściwy, tzn. wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. Organ właściwy może upoważnić m. in. kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy do prowadzenia postępowania w sprawach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych, a także do wydawania w tych sprawach decyzji.

W praktyce oznacza to, że sprawy o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych prowadzone są najczęściej w urzędach gmin/miast właściwych ze względu na miejsce zamieszkania osób ubiegających się o świadczenia, gminnych/miejskich ośrodkach pomocy społecznej lub centrach świadczeń.

Świadczeniami rodzinnymi są:

Zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego

Zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka.
Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje:

• rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,
• opiekunowi faktycznemu dziecka,
• osobie uczącej się,

jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty
674,00 zł.
Natomiast w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, zasiłek rodzinny przysługuje jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 764,00 zł.
Wysokość zasiłku rodzinnego wynosi miesięcznie:

• 95,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia,
• 124,00 zł na dziecko powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia,
• 135,00 zł na dziecko powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia.

Do zasiłku rodzinnego przysługują dodatki z tytułu:

1. urodzenia dziecka:
   • matce lub ojcu albo opiekunowi prawnemu dziecka,
   • opiekunowi faktycznemu dziecka w wieku do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia, jeżeli nie został przyznany rodzicom lub opiekunowi prawnemu dziecka,
   • w przypadku wystąpienia o przysposobienie więcej niż jednego dziecka lub urodzenia więcej niż jednego dziecka podczas jednego porodu dodatek przysługuje na każde dziecko
   • jeżeli kobieta pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu, pozostawanie pod opieką medyczną potwierdza się zaświadczeniem lekarskim lub zaświadczeniem wystawionym przez położną
   • przepisu dot. pozostawania kobiety pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży, nie stosuje się do osób będących prawnymi lub faktycznymi opiekunami dziecka, a także do osób, które przysposobiły dziecko
   • wysokość dodatku jednorazowo 1000 zł
2. opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego:
   • matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką, uprawnionemu do urlopu
   • wychowawczego, nie dłużej jednak niż przez okres
     • * 24 miesięcy kalendarzowych
     • * 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu
     • * 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności
   • o osobie uprawnionej przysługuje jeden dodatek w wysokości 400,00 zł miesięcznie niezależnie od liczby dzieci pozostających pod opieką
3. samotnego wychowywania dziecka
   • dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo
   • opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne
   • na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka, ponieważ:
     • * drugi z rodziców dziecka nie żyje
     • * ojciec dziecka jest nieznany
     • * powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone
   • osobie uczącej się, jeżeli oboje rodzice osoby uczącej się nie żyją
   • w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności kwotę dodatku zwiększa się o 80,00 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 160,00 zł na wszystkie dzieci
   • dodatek przysługuje w wysokości 193,00 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż 386,00 zł na wszystkie dzieci
4. wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej
   • matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka
   • dodatek przysługuje w wysokości 95,00 zł miesięcznie na trzecie i na następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego.
5. kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego
   • matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także osobie uczącej się na pokrycie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitacją lub kształceniem dziecka w wieku:
     • do ukończenia 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności,
     • powyżej 16. roku życia do ukończenia 24. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności,
   • o dodatek przysługuje miesięcznie w wysokości:
     • * 90,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia;
     • * 110,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 24. roku życia
6. rozpoczęcia roku szkolnego
   • matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, a także osobie uczącej się na częściowe pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem w szkole nowego roku szkolnego.
   • dodatek przysługuje również na dziecko rozpoczynające roczne przygotowanie przedszkolne
   • dodatek przysługuje raz w roku, w związku z rozpoczęciem roku szkolnego albo rocznego przygotowania przedszkolnego, w wysokości 100,00 zł na dziecko
7. podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania
   • matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka lub osobie uczącej się:
     • * 113,00 zł miesięcznie na dziecko w związku z zamieszkiwaniem w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły ponadpodstawowej lub szkoły artystycznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki, a także szkoły podstawowej w przypadku dziecka lub osoby uczącej się, legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności
     • * 69,00 zł miesięcznie na dziecko w związku z dojazdem z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły, w przypadku dojazdu do szkoły ponadpodstawowej, a także szkoły artystycznej, w której  realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki w zakresie odpowiadającym nauce w szkole ponadpodstawowej
     • dodatek przysługuje przez 10 miesięcy w roku w okresie pobierania nauki od września do czerwca następnego roku kalendarzowego

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka

• z tytułu urodzenia się żywego dziecka przyznaje się jednorazową zapomogę w wysokości 1000,00 zł na jedno dziecko – jest to tzw. becikowe
• jednorazowa zapomoga przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu dziecka lub opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1922,00 zł
• jednorazowa zapomoga przysługuje, jeżeli kobieta pozostawała pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu (na podstawie zaświadczenia wystawionego przez lekarza lub położną) – tego wymogu nie stosuje się jedynie do osób będących prawnymi lub faktycznymi opiekunami dziecka, a także do osób, które przysposobiły dziecko
• wniosek o wypłatę jednorazowej zapomogi składa się w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka
• w przypadku, gdy wniosek o wypłatę jednorazowej zapomogi dotyczy dziecka objętego opieką prawną, opieką faktyczną albo dziecka przysposobionego, wniosek ten składa się w terminie 12 miesięcy od dnia objęcia dziecka opieką albo  przysposobienia nie później niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia

Świadczenie rodzicielskie

1. świadczenie rodzicielskie przysługuje w wysokości 1000,00 zł miesięcznie
2. świadczenie rodzicielskie przysługuje:
   • matce dziecka,
   • ojcu dziecka – w przypadku:
     • * skrócenia na wniosek matki dziecka okresu pobierania świadczenia rodzicielskiego, zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu rodzicielskiego, po wykorzystaniu przez nią tego świadczenia, zasiłku lub uposażenia za okres co najmniej 14 tygodni od dnia urodzenia dziecka
     • * śmierci matki dziecka
     • * porzucenia dziecka przez matkę

• opiekunowi faktycznemu dziecka lub osobie, która przysposobiła dziecko, w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 14. roku życia
• rodzinie zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) w przypadku objęcia opieką dziecka w wieku do ukończenia 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do ukończenia 10. roku życia
• świadczenie przyznawane jest osobom, które nie korzystają z urlopu macierzyńskiego lub uposażenie za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu
• rodzicielskiego
• świadczenie rodzicielskie przysługuje od dnia:
  
  • porodu (dot. matki albo ojca)
  • objęcia dziecka opieką, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia (dot. rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej)
  • przysposobienia lub objęcia opieką dziecka, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia (dot. osoby, która przysposobiła dziecko lub opiekuna faktycznego dziecka)
• osobie uprawnionej do świadczenia rodzicielskiego przysługuje:
  
  • w tym samym czasie jedno świadczenie rodzicielskie bez względu na liczbę wychowywanych dzieci
  • jedno świadczenie rodzicielskie w związku z wychowywaniem tego samego dziecka.

Świadczenia opiekuńcze

1. zasiłek pielęgnacyjny:
   • przyznawany jest w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji
   • przysługuje: niepełnosprawnemu dziecku; osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znaczny stopniu niepełnosprawności; osobie, która ukończyła 75 lat; osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16. roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21. roku życia
   • wysokość zasiłku: 215,84 zł
2. specjalny zasiłek opiekuńczy:
   • o przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r., poz. 1359 oraz z 2022 r. poz. 2140) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom – jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej – w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji
   • przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki nie przekracza 764,00 zł
   • przysługuje w wysokości 620,00 zł miesięcznie
3. świadczenie pielęgnacyjne:
   • przysługuje matce albo ojcu; opiekunowi faktycznemu dziecka; osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej; innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności – jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji
   • przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia
   • wysokość świadczenia: 2458,00 zł (kwota świadczenia podlega corocznej waloryzacji od dnia 1 stycznia)
   • co istotne, świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje m.in. w sytuacji, gdy osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.

Przygotowane na podstawie:

1. ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 390),
2. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2021 r.. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna (Dz. U. z 2021 r. poz. 1481),
3. obwieszczenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 1 listopada 2022 r. w sprawie kwoty świadczenia pielęgnacyjnego w roku 2023 (M. P. z 2022 r. poz. 1070).