Maria Gauss

Pseudonim: „Edmund”

urodzona 9 września 1910 roku w Opolu
rozstrzelana 8 stycznia 1943 roku w Forcie VII w Poznaniu

Od 1940 r. należała do Związku Walki Zbrojnej. W sekcji legalizacyjnej Wielkopolskiego Kierownictwa Związku Odwetu odpowiadała za wyrabianie nowych dokumentów ukrywającym się przed gestapo. Wiosną 1943 roku w wyniku dekonspiracji aresztowana i osadzona w Domu Żołnierza, potem w Forcie VII. W śledztwie bita i torturowana. Wyrokiem Policyjnego Sądu Doraźnego stracona 8 stycznia 1943 w Forcie VII w Poznaniu. W zbiorowej egzekucji zginęli m.in. Franciszek Witaszek oraz jej przyrodni brat zaledwie 17-letni Henryk Kulesza. Osierociła dwójkę dzieci: Andrzeja i Ewę, które przeżyły piekło obozu koncentracyjnego w Łodzi i Potulicach.

Nie wychodziłyśmy z celi, nie pracowałyśmy, roztoczono natomiast nad nami szczególnie ostry nadzór… Niejednokrotnie o godz. 4 lub 5 rano wpadali pijani gestapowcy, a każde ich pojawienie się związane było ze zrywaniem się z prycz i ustawianiem w szeregu… Drwiny gestapowców wobec nas stawały się nie do zniesienia. Szczególnie często naigrywano się z szóstki kobiet z grupy dr. Witaszka… Trudno powiedzieć jak beznadziejnie wlokły się nam chwile, dni i tygodnie

(Halina Ryffert za: „Ze strachem pod rękę i śmiercią u boku…” Agnieszki Łuczak i Aleksandry Pietrowicz)

Biografia

Maria Gauss, z domu Bresińska, urodziła się 9 września 1910 r. w Opolu. Była córką Adama i Kazimiery z d. Przybylska. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Opolu, uczęszczała do Gimnazjum Żeńskiego Sióstr Urszulanek w Poznaniu. W 1930 zdała egzamin dojrzałości. Przyjęła posadę księgowej w Fabryce Okuć Budowlanych w Poznaniu. Od 30 kwietnia 1940 r. pracowała jako pomoc biurowa w Biurze Pracy (Arbeitsamt) w Poznaniu.

Jej mąż Edmund Gauss był oficerem Wojska Polskiego. Zmobilizowany w sierpniu 1939 roku, do żony i dzieci już nie wrócił. W kwietniu 1943 r. z niemieckich gazet rodzina dowiedziała się, że szczątki Edmunda Gaussa rozpoznano wśród zamordowanych oficerów w Katyniu.

Maria Gauss działała w Związku Odwetu - grupie sabotażowo-dywersyjnej doktora Franciszka Witaszka. W rocznicę odzyskania niepodległości 11 listopada 1940 roku została zaprzysiężona do Związku Walki Zbrojnej przez porucznika Czesława Surmę. W sekcji legalizacyjnej Wielkopolskiego Kierownictwa Związku Odwetu odpowiadała za wyrabianie ukrywającym się nowych dokumentów. Praca w Arbeitsamcie stanowiła dobrą okazję do zdobywania dokumentów legalizacyjnych; zaświadczeń o rejestracji w urzędzie pracy, książeczek pracy, itp.

Wiosną 1943 roku w poznańskim Związku Odwetu nastąpiła dekonspiracja i fala aresztowań. Marię zatrzymano 30 kwietnia, osadzono w Domu Żołnierza, potem w Forcie VII. W śledztwie była bita i torturowana. Wyrokiem Policyjnego Sądu Doraźnego została stracona 8 stycznia 1943 w Forcie VII w Poznaniu. W tej zbiorowej egzekucji zginęli m.in. Franciszek Witaszek oraz jej przyrodni brat - zaledwie 17-letni Henryk Kulesza.

Osierociła dwójkę dzieci: Andrzeja (5 lat) i Ewę (4 lata). Niemcy, stosując zbiorową odpowiedzialność, aresztowali matkę i siostrę Marii Gauss, jej dzieci przeżyły piekło obozu koncentracyjnego w Łodzi i Potulicach. W styczniu 1945 roku odzyskały wolność.

Opracowano na podst. „Encyklopedii Konspiracji Wielkopolskiej, strony internetowej akwielkopolska.pl