Informacje Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wobec najczęściej zgłaszanych przez samorządy problemów dotyczącego interpretacji zasad udzielania, ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, pomocy finansowej dla poszkodowanych w wyniku sierpniowych nawałnic.
W związku ze skalą zdarzenia i ogromnymi szkodami, jakie ona wywołała podjęta została decyzja o skierowaniu, do poszkodowanych rodzin i osób samotnie gospodarujących, pomocy w większej kwocie, niż przyjęta w Zasadach udzielania, ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, pomocy finansowej w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących, poszkodowanych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych jakie wystąpiły od maja 2017 r. (pismo z dnia 28 lipca 2017 r., znak: DOLIZK-IV-775-6/2017). Dnia 17 sierpnia 2017 r. do wszystkich wojewodów skierowane zostały Zasady udzielania, ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, pomocy finansowej w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących, poszkodowanych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych (pismo z dnia 17 sierpnia 2017 r., znak: DOLIZK-IV-775-10/2017), zwane dalej „Zasadami (…)”. Zgodnie z ww. dokumentem ze środków rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczonej na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych mogły być uruchamiane zasiłki celowe z pomocy społecznej na remont budynków/lokali mieszkalnych w wysokości do 20 tys. zł, a w szczególnych przypadkach, uzasadnionych rzeczywistymi potrzebami osób uprawnionych oraz skalą szkód w budynku/lokalu mieszkalnym, w wysokości do 100 tys. zł. Pomoc na odbudowę budynku mieszkalnego (w przypadku posiadania nakazu rozbiórki) mogła być wypłacona ze środków rezerwy w wysokości do 200 tys. zł. Podjęto również decyzję o skierowaniu pomocy z przeznaczeniem na remont budynku gospodarczego służącego realizacji niezbędnych potrzeb bytowych poszkodowanej osoby samotnie gospodarującej lub rodziny. Zasiłki takie mogły być wypłacane w wysokości do 20 tys. zł, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - do 100 tys. zł. Natomiast zasiłek na odbudowę takiego budynku gospodarczego mógł być przyznany w wysokości do 100 tys. zł.
Z uwagi na sygnały o tym, że pomoc ta jest niewystarczająca, ww. Zasady (...) zostały zmienione i przesłane pismem z dnia 29 sierpnia 2017 r., znak: DOLIZK-IV-775-20/2017. W wyniku tej zmiany w szczególności zwiększono wysokość zasiłku, jaki może być przyznany na remont budynku/lokalu mieszkalnego do maksymalnej kwoty 200 tys. zł. Podjęto również decyzję o możliwości udzielenia zasiłku celowego z przeznaczeniem na remont czy odbudowę kilku budynków gospodarczych wchodzących w skład jednego gospodarstwa domowego w łącznej kwocie do 100 tys. zł. Ponadto postanowiono, że do określenia wysokości zasiłku na remont i odbudowę budynku gospodarczego zastosowanie ma załącznik nr 1 do Zasad (...), a do zasiłku na remont i odbudowę budynku mieszkalnego stosuje się tabelę zawartą w załączniku nr 2 do Zasad (...).
Mając na uwadze powyższe obecnie przy uruchamianiu środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych mają zastosowanie ww. Zasady (...) z 17 sierpnia 2017 r., ze zmianami wprowadzonymi pismem z dnia 29 sierpnia 2017 r. W sprawach prowadzonych w trybie Zasad udzielania, ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, pomocy finansowej w formie zasiłków celowych, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej, dla rodzin lub osób samotnie gospodarujących, poszkodowanych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych, jakie wystąpiły od maja 2017 r., zatwierdzonych przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji dnia 28 lipca 2017 r., o sygn. DOLiZK-IV-775-6/2017, stosuje się Zasady (...) z 17 sierpnia 2017 r. (ze zmianami z 29 sierpnia 2017 r.) - pkt IV.6. Zasad (...).
Odnosząc się do rozliczania udzielonych zasiłków celowych należy przywołać pkt I.15 Zasad (...), zgodnie z którym osoby uprawnione powinny przedstawić faktury lub rachunki potwierdzające poniesienie wydatków, związanych z remontem/odbudową budynku/lokalu mieszkalnego, dokonanych z kwoty przyznanego zasiłku. Podnieść należy, że zgodnie z art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016 r. poz. 930, z późn. zm.), przyznanie świadczeń z pomocy społecznej następuje w formie decyzji administracyjnej. Decyzja w sprawie przyznania lub odmowy przyznania świadczenia jest wydawana przez organ po zebraniu materiału dowodowego i w wyniku swobodnej jego oceny. Decyzja ta jest decyzją indywidualną. Powinna zatem zawierać, oprócz niezbędnych elementów decyzji, określonych w art. 107 kodeksu postępowania administracyjnego, postanowienia odnoszące się indywidualnie do osoby uprawnionej do zasiłku, w tym powinna określać szczegółowe warunki rozliczenia przyznawanej pomocy. Powinna określać nie tylko kwotę pomocy, ale także jej przeznaczenie i sposób rozliczenia się z przyznanego wsparcia. Ocena wiarygodności dokonanych wydatków (przedstawionych w szczególności w fakturach lub rachunkach czy też innych dokumentach jednoznacznie potwierdzających poniesienie wydatków przez beneficjenta pomocy) pozostaje w gestii organu udzielającego pomocy.
Zgodnie z obowiązującymi Zasadami (...) pomoc może zostać przeznaczona na remont albo odbudowę budynku gospodarczego. Zgodnie z pkt I.3 Zasad (...) przez budynek mieszkalny rozumie się także budynek gospodarczy służący zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny lub osoby samotnie gospodarującej, w szczególności budynek inwentarski. W przypadku zniszczenia lub uszkodzenia budynku lub budynków gospodarczych, wchodzących w skład jednego gospodarstwa domowego, pomoc przyznawana jest odpowiednio na remont/odbudowę budynku lub budynków gospodarczych w łącznej kwocie do 100 tys. zł, niezależnie od pomocy udzielanej w związku z uszkodzeniem lub zniszczeniem budynku/lokalu mieszkalnego. Stosownie do art. 39 ust. 1 ww. ustawy o pomocy społecznej, zasiłek celowy może zostać przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. W myśl art. 40 ust. 2 przywołanej ustawy, zasiłek celowy może być przyznany osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej. Ww. zasiłek może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi (art. 40 ust. 3). Odpowiednio do powyższego, zasiłki celowe przysługują osobom i rodzinom, które w wyniku strat poniesionych wskutek klęski żywiołowej w prowadzonym przez siebie gospodarstwie domowym, znalazły się w szczególnie trudnej sytuacji, w której nie są w stanie zaspokajać swoich niezbędnych potrzeb bytowych w oparciu o posiadane środki własne. Zasiłek celowy może zatem zostać przeznaczony na remont czy odbudowę takiego budynku gospodarczego, który służy realizacji niezbędnej potrzeby bytowej poszkodowanej rodziny czy osoby samotnie gospodarującej, czyli takiej „... bez zaspokojenia której osoba nie może egzystować, to potrzeba związana z codziennym funkcjonowaniem każdego człowieka i niezbędna do normalnej, godnej egzystencji na poziomie elementarnym." (wyrok WSA z dnia 4 września 2014 r., sygn. akt II SA/Go 482/14); takiej, „... która jest niezbędna do normalnej egzystencji osoby ubiegającej się o przyznanie zasiłku, w warunkach odpowiadających godności człowieka." (wyrok NSA z dnia 3 października 2008 r., sygn. akt I OSK 1523/07); takiej, „... bez zaspokojenia której osoba nie może egzystować, zagrożone są warunki jej istnienia, a w szczególności życie lub zdrowia." (wyrok NSA z 30 września 2008 r., I OSK 1451/07). Oceny zasadności przyznania zasiłku celowego dokonuje się po przeprowadzeniu, przez pracowników ośrodka pomocy społecznej, rodzinnego wywiadu środowiskowego, w wyniku którego ustalany jest w szczególności zakres szkód wyrządzonych zdarzeniem klęskowym oraz zakres niezbędnej pomocy. Celem wywiadu jest bowiem ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej wnioskodawcy oraz jego potrzeb.
W świetle powyższego, nie budzi wątpliwości uznanie za budynek gospodarczy, służący zaspokojeniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny, budynku służącego do hodowli zwierząt gospodarskich zapewniających głównie pozyskiwanie żywności dla rodziny. Jednocześnie nie wydaje się, aby - co do zasady - za analizowanego rodzaju budynek gospodarczy mógł zostać uznany budynek związany z prowadzeniem działalności gospodarczej, co wynika z ww. definicji budynku gospodarczego. Zaspokojeniem niezbędnej potrzeby bytowej nie wydaje się również zasadniczo pozostawać remont/odbudowa budynku gospodarczego wykorzystywanego w ramach działalności rolniczej na cele produkcji rolnej, w sytuacji, w której budynek ten nie jest związany z zaspokojeniem potrzeb rodziny (np. nie służy wytwarzaniu w nim produktów głównie dla potrzeb rodziny), lecz związany jest z produkcją towarów przeznaczonych głównie na sprzedaż na rynku.
Niemniej jednak nie można wykluczyć, w wyjątkowej sytuacji (z uwzględnieniem zasad i celów pomocy społecznej), udzielenia pomocy na remont bądź odbudowę budynku gospodarczego, który co prawda nie służy bezpośrednio zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych uprawnionych, lecz służy głównie produkcji towarowej na rynek. Dotyczy to sytuacji, w której brak środków pieniężnych ze sprzedaży produktów dla potrzeb rynku (przy braku innych źródeł dochodu) - ze względu na skalę zniszczeń na skutek zdarzenia klęskowego - doprowadzi do braku zaspokojenia niezbędnych potrzeb bytowych rodziny albo osoby samotnie gospodarującej, czemu przeciwdziałać będzie uzyskanie środków na remont/odbudowę budynku gospodarczego. Zgodzić się przy tym należy z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2016 r., sygn. akt IV SA/Po 542/16, w którym wskazano, że „wspieraniu, także finansowemu, aktywności zawodowej i działalności zarobkowej (w tym gospodarczej) osób fizycznych służą w pierwszym rzędzie instrumenty przewidziane w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1065, z późn. zm.), a nie świadczenia z pomocy społecznej, gdyż te ostatnie (...) wolą ustawodawcy nakierowane zostały na zaspokajanie konkretnych potrzeb bytowych". Powyższe można odnieść także do działalności w rolnictwie, gdzie w zakresie ewentualnej pomocy właściwym pozostaje Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Niezależnie od powyższego zauważyć należy, że pojęcia „budynek gospodarczy" i „budynek inwentarski" zdefiniowane są w przepisach rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1422). Zgodnie z definicją legalną zawartą w § 3 pkt 8 ww. rozporządzenia budynkiem gospodarczym jest budynek przeznaczony do niezawodowego wykonywania prac warsztatowych oraz do przechowywania materiałów, narzędzi, sprzętu i płodów rolnych służących mieszkańcom budynku mieszkalnego, budynku zamieszkania zbiorowego, budynku rekreacji indywidualnej, a także ich otoczenia, a w zabudowie zagrodowej przeznaczony również do przechowywania środków produkcji rolnej i sprzętu oraz płodów rolnych. Z kolei budynkiem inwentarskim jest budynek służący do hodowli inwentarza (§ 209 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia).
Podsumowując należy podkreślić, że nie każdy budynek gospodarczy związany z danym gospodarstwem domowym może zostać uznany za budynek gospodarczy, o którym mowa w pkt I.3 Zasad (...), tj. za budynek gospodarczy, na którego remont bądź odbudowę może być przyznana pomoc w formie zasiłku celowego, gdyż pomoc może zostać przyznana jedynie na remont/odbudowę budynku gospodarczego służącego zaspokajaniu niezbędnych potrzeb bytowych rodziny lub osoby samotnie gospodarującej.
Odnosząc się do interpretacji pkt I.13 Zasad (...), w myśl którego pomoc może zostać przyznana odpowiednio na remont/odbudowę wyłącznie jednego budynku/lokalu mieszkalnego albo na zakup jednego budynku/lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego wraz z gruntem, na którym jest posadowiony, albo na zakup jednej działki budowlanej, z zastrzeżeniem pkt I.3, należy podkreślić, że pomoc społeczna na remont, czy odbudowę budynku mieszkalnego może zostać przyznawana pod warunkiem prowadzenia w tym budynku gospodarstwa domowego w dniu wystąpienia zdarzenia klęskowego. Jak wskazano wyżej, stosownie do art. 39 ust. 1 i art. 40 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, zasiłek celowy przyznawany jest osobom i rodzinom, które w wyniku strat poniesionych wskutek klęski żywiołowej w prowadzonym przez siebie gospodarstwie domowym nie są w stanie zaspokajać swoich niezbędnych potrzeb bytowych. W myśl art. 106 ust. 4 ww. ustawy, świadczenia pomocy społecznej przyznawane są po uprzednim przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, którego celem jest ustalenie czy zostały spełnione warunki przyznania świadczenia - w przypadku zbadania uprawnień do zasiłku celowego jest to brak możliwości zaspokajania niezbędnych potrzeb bytowych osoby lub rodziny, zniszczenie lub uszkodzenie domu lub mieszkania, w którym prowadzone było gospodarstwo domowe. Organ po zebraniu materiału dowodowego i w wyniku swobodnej jego oceny, samodzielnie ustala, czy w zniszczonym budynku prowadzone było gospodarstwo domowe przez osobę ubiegającą się o świadczenie - czy wnioskodawca zamieszkiwał w tym budynku, czy tu było centrum jego spraw życiowych. Stosownie do powyższego, jeżeli w zniszczonym budynku nie było prowadzone gospodarstwo domowe - nie zachodzą przesłanki do przyznania przedmiotowego zasiłku. Podkreślić bowiem należy, iż świadczenia pomocy społecznej nie mają charakteru odszkodowania, nie stanowią rekompensaty za straty w mieniu poniesione w wyniku klęski żywiołowej. Pomoc ta ma umożliwić poszkodowanym zaspokojenie ich potrzeb mieszkaniowych, których nie mogą realizować wskutek szkód wyrządzonych zdarzeniem klęskowym.
Niezależnie od powyższego należy podkreślić, że zgodnie z pkt I.3. Zasad (...): „W przypadku zniszczenia lub uszkodzenia budynku lub budynków gospodarczych, wchodzących w skład jednego gospodarstwa domowego, pomoc przyznawana jest odpowiednio na remont/odbudowę budynku lub budynków gospodarczych...".
Podsumowując, pomoc przysługuje na remont/odbudowę jednego budynku/lokalu mieszkalnego, w którym było prowadzone gospodarstwo domowe (maksymalnie 200 tys. zł) oraz na remont/odbudowę budynków gospodarczych służących zaspokajaniu potrzeb bytowych poszkodowanych (nie więcej niż 100 tys. zł, niezależnie od liczby budynków gospodarczych).
Odnosząc się do wątpliwości związanych z zastosowaniem odpowiedniej tabeli załączonej do Zasad (...) ponownie przywołuję zmiany dokonane pismem z dnia 29 sierpnia 2017 r., zgodnie z którymi kwoty pomocy finansowej, przyznawanej w zależności od oszacowanego procentu zniszczeń/uszkodzeń, odnośnie budynków gospodarczych określa tabela zawarta w załączniku nr 1 do Zasad (...). Do określenia kwoty zasiłku na remont/odbudowę budynku mieszkalnego zastosowanie ma natomiast tabela zawarta w załączniku nr 2 do Zasad (...).
